Sighi∙nos

Salude, ite ses chirchende?

Podcast

S’istòria de sa fura de unu pipiu, pro totus Chicheddu de Talana Unu contu chi nos arregodat ca in sa vida tocat a non s'arrendere mai

Francesco Serra Talana

Nàschidu in Talana su 27 de cabudanni de su 1923, Frantziscu Serra fiat fìgiu de Anania e de Maria Agostina Serra. A 4 annos, su 30 de martzu de su 1928, de suncunas fiat mancadu de bidda. Totus si fiant postos a ddu chircare, amigos e parentes, familiares e connoschentes, ma nudda, non dd’aiant agatadu, comente chi nche dd’aeret ingùrtidu sa terra.

Su ditzu antigu narat: chi nemps ddu ofendet, sa terra giai ddu rendet. E difatis a Chicheddu calicunu dd’aiat ofèndidu. Pro unas cantas dies dd’aiat acuadu in una gruta, posca, a iscusi, nche dd’aiant leadu a Casteddu e in cue dd’aiant intregadu a bendidores de laore chi cummertzaiant cun su Nord Àfrica. Lòmpidu a in cue dd’aiant bèndidu a una tribù de bèrberos, posca dd’aiat comporadu una famìlia àraba de s’òasi de Cufra, in Lìbia, chi dd’aiat postu su nòmene de Annuf. Bida s’edade minore, Chicheddu, in pagu tempus aiat imparadu s’àrabu si nde fiat ismentigadu de sa limba sarda, de is orìgines suas, de sa famìlia, de sa Sardigna e de Talana. Ma ogna tantu, a note, in su sonnu, ddi beniant a conca faeddos in sardu comente “titia” opuru “mama”, e si subeniat de su liminàrgiu de sa domo sua de Talana e su colore de sa ghenna, is matas e su sonu de is pitaolos. A issu custos amentos ddi pariant bisos ebbia, pro ite su babbu e sa manna noos, dd’aiant tentu comente chi èsseret fìgiu issoro, peri chi in beridade non ddu trataiant comente si diat a dèpere tratare unu fìgiu, ma prus comente a unu tzeracu, o peus, un’iscravu.

Pro issu non ddoe fiant bàsidos o faeddos de denghe, ma corpos e faeddos malos. Immaginade.bos canto a unu pipiu ddi podet mancare s’afetu de una mamma, is imprassos suos, su sonu de sa boghe sua, su respiru e s’istima sua. Chicheddu no aiat tentu nudda de totu custu!

Su cales, custu perìudu pro Chicheddu fiat istàdu lègiu meda pro more de is sacrifìtzios e de is penas chi aiat dèpidu bagiulare. Cando a mannu ddu interrogaiant de cussos annos, a issu non dd’agradaiat grandu de nd’allegare: in petorras giughiat galu is marcos de is abrugiaduras chi dd’aiant fatu pro punitzione. Sa pitzinnia de Frantziscu “Annuf” fiat istada mala a beru. Ali e Uarda, su babbu e sa mama adotivos, biviant in una tenda in su desertu cun àteros duos fìgios e cun sa nannai, una fèmina betza manna chi si naraiat Fatma. A su talanesu dd’aiant postu a pompiare su bestiàmine e a fàghere is cumandos in s’acampamentu.

Prus colaiat su tempus e prus issu si cumbinchiat de no èssere fìgiu de Ali e Uarda, siat pro sa bentina de sa pedde sua, prus crara dae cussa de is àteros, siat pro more de su tratamentu chi ddi teniant, diferente dae cussu de is àteros pipios fatos a frades. A ddi contare sa beridade fiat istada sa nannai, chi a in antis de su mòrrere dd’aiat iscoviadu ca non fiat de in cue, ca nde dd’aiat batidu a minore dae Itàlia, ca dd’aiant comporadu dae bendidores de laore chi cumentzaiant tra sa Sardigna e su Nord Àfrica. Custa fèminedda betza, dd’aiat intregadu peri una medalliedda chi Francesco “Annuf” portaiat in su tzugru cando a pipiu fiat lòmpidu a Cufra, in ue ddoe fiat iscritu: Giuseppe Di Bello. Non s’ischet pro ite Frantziscu portaret cussa medàllia, ma dae tando, “Giuseppe” at a divènnere su nòmene suo.

Fatu mannu sellat de si nde fuire dae cussu logu e a pustis de paritzos meses de biàgiu solu in su desertu e poi in cumpangia de una carovana de cummertziantes, a is cales, pro non ddos pònnere in malesa, ddis aiat contadu ca fiat andende a agatare is parentes suos, lompet a Egitu.

In cussos annos ddoe fiat sa Segunda Gherra Mundiale e s’Egitu fiat unu campu de batàllia tra inglesos e tedescos. Ma sa gherra pro su giòvanu Frantziscu “Giuseppe Di Bello”, mancare totu is dificultades e is perìgulos, fiat istada una fortuna. Difatis dd’aiat donadu s’ocasione de obiare una truma de sordados inglesos chi cumprendiant s’àrabu e ddis aiat contadu s’istòria sua. Is inglesos nde dd’aiant tentu pena. Dd’aiant donadu a bufare e a papare, poi dd’aiant donadu bestires netos e unu logu in ue si pasare. In is dies imbenientes, torradu in transa, Frantziscu si fiat unidu a unu cunvògliu militare inglesu, chi aiat mòvidu conca a Trìpoli. A pustis de unu biàgiu 1100 chilòmetros in su desertu, su cunvògliu fiat lòmpidu a Misurata, in Lìbia. Is inglesos, istragados e mortos, aiant inseadu unu logu a prigu pro colare sa note.

A dolu mannu non si nde fiant acatados ca cussu logu fiat istadu minadu dae is tedescos. De suncunas s’isciopat una mina chi ochiet belle totus is sordados britànnicos. Si sarbant in duos ebbia: Frantziscu “Giuseppe Di Bello” e unu militare inglesu. Is duos, mancare carchi ferida, fiant resèssidos a arribbare a Trìpoli. Dae in cue su talanesu aiat chircadu de pigare una nave pro andare a Itàlia, ma sena nisciuna fortuna. Però un’imprendidore sitzilianu si ddi fiat incaressidu, unu tzertu Calvani, e aiat fatu una colleta pro arregòllere su dinare pro pagare su biàgiu e in prus aiant cumbintu a su Munsennore de Trìpoli a ddi fàghere otènnere una lìtera de acumpangiamentu cun su permissu de isbarcare in Itàlia. Aici, su 26 de martzu de su 1961, Chicheddu Giuseppe Di Bello isbarcat a Siracusa in ue dd’aint pigadu is fotos signalèticas e is improntas digitales, essende ca non teniat documentos e figuraiat comente unu clandestinu. Gràtzias a su pìscamu de Siracusa aiat otentu dae su tribunale is documentos in ue ddoe fiat iscritu “Giuseppe Di Bello, nàschidu chissai in ue e chissae cando, in arribu dae sa Lìbia”.

In Sitzìlia Chicheddu, si fiat postu in deretura in chirca de is parentes suos, ma in nisciunu logu resurtaiat ca esseret mancadu unu pitzinnu cun su nòmene suo, e nemos dd’aiat chircadu. Tando si fiat cumbintu ca, fortzis, Giuseppe Di Bello non fiat su nòmene beru suo.

In su mentrestempus connoschet a una pitzoca sitziliana de sa bidda de Solarino, Anna Barbagallo e in su 1962 si cojant. Anna at a abbarrare pro semper sa cumpàngia de totu sa vida sua. Però su disìgiu de connòschere is orìgines beras suas e de torrare a imprassare su babbu e sa mama beros, dd’aiat indoidu a contare s’istòria sua a unu giornalista de “Famiglia Cristiana”. In deretura si fiant presentadas paritzas mamas chi aiant pèrdidu su fìgiu issoro, ma nisciuna de cussas podiat èssere sa de Frantziscu. Mancari is delusiones Chicheddu sighet a chircare e in su mese de argiolas de su 1966 torrat a contare sa vitzenda sua a sa rivista Stop chi paris a s’artìculu pùblicat peri una fotografia sua. Pro cumbinatzione a unu talanesu ddi càpitat in manos su giornale. Pompiende sa foto dd’assimbìgiat a is Serras e pensat in deretura a Chicheddu. Benint informados is parentes. Unu frade de Frantziscu, Micheli fiat in Roma e su 27 de austu andat a Sitzìlia pro connòschere a custu Giuseppe Di Bello e pro bìere si podiat èssere a beru su fradigeddu suo Chicheddu, mancadu dae domo e mai prus agatadu.

Mancari sa difidèntzia is duos cumentzant a allegare. Totu is cosas torraiant: is annos, su perìudu e s’assimbìgiu. Fiant frades carrales. Su 29 de austu de su 1966 sa famìlia Serra si fiat atopada in sa domo romana de su frade Micheli pro connòschere s’èsitu de sa bìsita fata a Siracusa. Micheli fiat seguru, Giuseppe Di Bello in beridade fiat Frantziscu Serra, Chicheddu, su frade carrale issoro. Tando su 6 de austu de su 1967 is frades e su connadu fiant andados a Siracusa pro ddu connòschere de persona. In fines su 25 de cabudanni de su 1967 a is 5 de merie, a pustis de 39 annos, 6 meses e 3 dies, acumpangiadu dae sa pubidda Anna Barbagallo, Frantziscu Serra faghet sa torrada a Talana. A ddu isetare ddoe fiant totu is parentes e bona parte de sa bidda chi dd’aiant retzisu cun emotzione e amore. Chicheddu fiat contoniadu a bidda, fiat torradu a Talana a pustis de 40 annos de ausèntzia. A bellu a bellu is ammentos ddi fiant torrados a conca, cussos chi issu pensaiat esserent bisos fiant arregodos: si subeniat bene de is logos e de domo sua, e peri chi calicuna cosa cun su tempus cosa fiat istada cambiada, si subeniat comente fiant fatos is aposentos, comente fiat collocada sa mòbilia. Ancora, si subeniat de cussu iscaleri, chi no ddoe fiat prus, chi tocaiat a giumpare pro colare dae un’aposentu a s’àteru, is ogetos chi non s’impreaiant prus ma chi issu aiat connotu a piticu. Si subeniat de su biginadu, de is matas e de is logos. In mesu a totu cussa cuntentesa e a cussu brègiu s’ùnica cosa trista fiat sa mancàntzia de sa mama, tzia Maria Agostina, chi dd’aiat isetadu meda, sena pèredere s’isperàntzia, finas a sa morte sua bator annos a in antis, su 15 de mese de argiolas de su 1963. Su babbu Anania, imbetzes, si fiat mortu dae meda e meda, in su 1930.

Is su mentres is esàmenes de su professore Buccarelli de Casteddu de su 14 de ghennàrgiu 1972 aiant atestadu chi Francesco Serra, in is documentos galu “Giuseppe Di Bello, fiat sardu e parente de is Serras de Talana.

A Frantziscu però ddi fiat tocadu a isetare finas a su 30 de mese de ladàmine de su 1973 pro otènnere torra s’identidade bera sua. Sa die, cun sentèntzia definitiva, sa Corte de Apellu de Casteddu, aiat istabilidu chi issu fiat sena perunu echivocu Francesco Serra, fìgiu de Anania, fu Priamo, e Serra Maria Agostina, fu Giuseppe, frade de Michele, Giuseppina e Antonica (Sentèntzia trascrita su 30 de cabudanni 1974).

Chicheddu Serra, torrada a agatare s’identidade sua, sellat de abbarrare in Sardigna e andat a bìvere a Casteddu, in ue agatat traballu. In cue ddoe abarrat 9 annos, ma perdet su traballu, tando detzidit de si nde torrare a Sitzìlia, un ue s’at a mòrrere in su 2011 inghiriadu dae s’amore de sa pubidda e de is amigos chi de in deretura dd’aiant retzidu cando fiat arribadu dae sa Lìbia.

Cando ddi preguntaiant si s’intendiat prus sardu o prus sitzilianu, issu rispondiat: “Mi intendo italianu, nàschidu in Sardigna, fìgiu de sardos. S’acàpiu cun sa Sardigna dd’apo iscobertu tardu, ma nch’est, peri si s’allega mia est sitziliana”.

L.M.

Pro respùndere

Leave a Reply

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *

De lèghere

Cultura

“Sa lìngua de su pòpulu est su spìritu suu, su spìritu suu est sa lìngua”, naraiat su linguista Wilhelm von Humboldt. Cantas funt oi...

Atualidade

In Casteddu b’at una banda musicale noa. Si mutit “Free Soul Band”, est ùnica in su gènere suo: totu sos cumponentes de su grupu...

Polìtica

In Cuartu, Nùgoro e Portu Turre su tzentru manca eligit is sìndigos, a su tzentru dereta abarrat su rolu de minoràntzia. Est custu su...

Polìtica

At a tocare a abetare su ballotàgiu pro ischire chie at a èssere sìndigu in is tzitades prus mannas acanta s’est votadu domìniga e...