Sighi∙nos

Salude, ite ses chirchende?

Cultura

S’Ortali de su Monti de Tortolì: millènnios de istòria

S’Ortali de su Monti de Tortolì, unu giassu chi rugrat is millènnios in unu de is logos prus bellos de s’Ogiastra. Una turre tzentrale chi in orìgine lompiat a casi 20 metros, sa tholos printzipale prus arta de sa de su Nuraxi de Barùmini e su diàmetru esternu de 15 metros che a su de Santu Antine de Turalva.
A prus a mancu chimbe chilòmetros dae Tortolì, in pitzu de duos montigros chi faghent craru a una de is marinas prus famadas de s’Ogiastra, s’agatat su giassu archeològicu de s’Ortali de su Monti.

Domu de Janas, menhir, tzìrculu megalìticu, nuraghe, tumba de Gigantes, bidditzolu nuràgicu e granale: s’Ortali de su Monti, resumet tres millènnios de acuntessimentos preistòricos testimoniados dae maicantos rastros prenuràgicos (IV- III millènniu a.C.) e dae monumentos nuràgicos pesados intre s’edade de su Brunzu mèdiu e sa primu edade de su Ferru (XVI-sèculu IX a.C.).
A su situ si ddoe lompet leende su caminu chi andat conca a Orrì. A belle 2 chilòmetros dae sa tzitade tocat a imbucare in s’istrada bianca a manu bona e sighire a andare. A pustis de unos 200 metros si fùrriat torra a dereta finas a s’imbucada de s’àrea archeològica.

Sa testimonia prus antiga de su cumplessu est de su Neolìticu reghente (3500-2700 a.C.). Si tratat una domu de Janas chi s’agiunghet a sa necròpoli manna de Monte Terli. Formada dae un passadissu curtzu e dae una càmera manna cun chimbe nitzos, sa grutighedda funerària est istada istuvida in su granitu a su mancu unu millènniu a in antis de su nuraghe e posca torrada a impreare in edade nuràgica.

A costadu de sa domu de Janas s’agatat su nuraghe s’Ortali de su Monti, chi donat su nùmene a totu su situ. Connotu fintzas comente Santu Sarvadore pro more de cresiedda omònima, est a pranta cumplessa, fraigadu cun contones iscossados de granitu assentados a s’imbestimbesti. Sa turre tzentrale (màstiu), iscavada in su 2010, est de sa casta narada “a tholos” (cùpula farsa), e est istada impreada pro duos millènnios, finas in s’època romana e bizantina comente logu de intessu. Oe su nuraghe est artu chimbe metros e mesu, ma si pensat chi tocaret is binti metros de artia, cun sa tholos printzipale prus arta de sa de su Nuraxi de Barùmini. Su diàmetru esternu est de 15 metros, uguale a su de sa règia nuràgica Santu Antine de Turalva.

A fùrriu de sa turre s’isvilupat unu muru chi inserrat tres turres segundàrias, galu sena iscavare. Imbaradas a su muru ddoe tenet unas deghe pinnetas, duas cun foghile. A nord, assentada in pitzu de sa cortina murària, est presente un’àrea impreada pro allogare is alimentos acanta fiant collocados deghe silos pro su laore. Importante s’agatamentu de medas giarras e de molas pro su trigu, comente cussa cuberada in sa gosi mutida “pinneta-molinu”.

Advertisement. Scroll to continue reading.

In s’ala de su cùcuru chi abrontat a mare ddoe tenet unu tretu limitadu dae crastos mannos assentados a tzìtculu: sos agatamentos, datados a sa cultura de monte Claro, cumproant chi su giassu esseret abitadu giai dae s’edade de su Ràmene (2500-1800 a.C.).

In fines, in su segundu montigru s’agatat una tumba de Gigantes de su matessi perìodu de su nuraghe (1500 a.C.). Su frontale de sa tumba est costituida dae blocos de pedra fichidos a mesuluna in su terrinu chi formant un’esedra, cun a su tzentru un’istele tzentinada. A palas ddoe est su corpus tumbale absisadu chi in orìgine fiat longu prus de 15 metros e largu deghe. Is muros sunt formados pro su prus dae menhir boddidos dae unu o prus alliniamentos de monolites collocados a presu de sa tumba. Duos de custos, de sa casta antropomorfa, s’agatant galu a costadu de sa tumba, paris cun sìmbulos de fertilidade e tumbas funeràrias: su prus artu tirat unos bator metros.


Atividade realizada cun su contributu de sa Regione Sardigna – Imprentas 2021-2022. Lr 22/2018, art. 22 Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2021-2022. LR 22/2018, art. 22

Pro respùndere

Leave a Reply

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *

De lèghere

Atualidade

Su Vaticanu est apressibende pro s’eletzione de su sutzessore de Paba Frantziscu. Su Conclave s’addòbiat forsis dae su chimbe de maju: sunt 135 is...

Cultura

Su Comunu de Tortolì organizat unu cunvegnu dedicadu a Sa Die de sa Sardigna, die de su pòpulu sardu, tzelebratzione chi regordat s’abolotu populare...

Cultura

Unu biàgiu in sa memòria, tra istòrias, contos, sonos de unu passadu galu biu: custu est su coro de su cunvegnu “Radici – Sa...

Atualidade

Su pontèfitze aiat 88 annos. S'est rèndidu sa die a pustis chi su Sennore suo est resuscitadu