Sighi∙nos

Salude, ite ses chirchende?

Atualidade

Matrìcula 33825. Virgilio Bidotti de Irbono, deportadu a Dachau

Dachau. Foto de Robert Schrader dae Pexels.com

Oe si tzèlebrat sa Die de sa Memòria, in ammentu de is vìtimas de s’Olocàustu e de is persecutziones subidas dae totu is deportados in is campos de cuntzentramentu, fintzas omosessuales, presoneris militares e polìticos, sinti, is rom e àteras minorias.

Pro ammentare custa die importante amus a allegare de Virgilio Bidotti, un’ogiastrinu subravìvidu a su campu de cuntzentramentu nazista de Dachau. Sa testimonia sua chi publicamus fiat istada regorta dae Livio Loi in su Tzentru de Agregatzione Sotziale de Irbono. Virgilio Bidotti s’est mortu in su 2007.

Mi naro Virgilio Bidotti, so nàschidu in Irbono su 4 abrile de su 1913, e dae su cabudanni de su 1943 finas a s’abrile 1945 so istadu internadu in su campu de cuntzentramentu de Dachau, a belle 20 km dae Mònacu de Baviera. Dachau est istadu su primu campu de cuntzentramentu fatu dae is tedescos e fiat unu de is prus mannos ma peri unu de is prus disumanos. So istadu fatu presoneri su 20 de cabudanni de su 1943 in Verona, a dòighi dies dae s’armistìtziu firmadu dae su guvernu italianu cun is alleados Angloamericanos. S’ufitziale chi cumandaiat su batallione meu si fiat refudadu de collaborare cun is nazistas, pro ite custu diat àere significadu gherrare contra àteros sordados italianos: pro custu motivu su cumandu nostru de prus de 400 òmines est istadu postu a is arrestos e deportadu a Dachau.

Giai durante su biàgiu in trenu conca a sa Germània nos nde semus acatados de sa crudelidade disumana de is nazistas, chi non bajulaiant peruna protesta o rebellia, e ochiant sena piedade a totus is chi s’atriviant a no ubbidire a is òrdines issoro. In un’istatzione a probe de su Brennero, pro fàghere un’esèmpiu, una pariga de presoneris aiat chircadu de si fuire in s’ora chi fìamus firmos, cuende•si a suta de su trenu, tra is binàrios; ma is nazistas si nde fiant abbigiados e aiant fatu torrare su trenu a martza in segus istrechende•ddos.

Sa presonia nostra est istada lègia a beru: fìamus male bestidos, cun una divisa ligera chi faghiat sartzire su fritu e pro cosìngiu nos aiant donadu una pariga de babutzas, siat pro s’istiu, siat e ierru, cando sa temperadura lompiat a 40 suta su zero. Nos obligaiant a pesare a chitzo e a traballare dòighi oras a sa die, semper cun una guàrdia chi non nos lassaiat allegare tra nois e non nos faghiat firmare mancu pro torrare unu pagu de bentu. Is pastos fiant tres a sa die: un’ispricu de te caente a su mangianu, càule o patata, siat a pràngiu, siat a chena.

Ognunu de nois depiat connòschere a memòria su nùmeru de matrìcula suo in tedescu, chi fiat iscritu in sa divisa de ogna presoneri. Chie non chessiat a ddu repìtere in modu giustu beniat istrecadu a corpos. Su nùmeru miu fiat su 33825, su sìmbulu miu unu triàngulu de colore ruju cun una lìtera ‘I’, chi boliat nàrrere Internadu Militare Italianu. Su nùmeru de matrìcula apo tentu carchi dificultade a ddu pronuntziare isceti sa prima die de presonia, ma m’est bastada sa surra de corpos chi m’ant donadu, pro imparare a ddu nàrrere bene, mancari a mala bògia.

Virgilio Bidotti in una foto de Livio Loi.

Is presoneris moriant a muntone de fàmene, de maladias, de infetziones e pro is violèntzias de ogna die. Unu sero, in sa barraca nostra semus andados a corcare in binti, ma a mangianu nos semus ischidados in chimbe ebbia: is àteros si fiant mortos in su sonnu. Is mortos, comente si costumaiat a fàghere, nche ddos aìamus iscutos dae sa bentana. Ogna mangianu a inghìriu de is barracas si formaiant muntoneddos de mortos chi àteros detentos carrigaiant cun unu furcone a pitzu de is autocarros chi nde ddos leaiant a foras de su campu de presonia.

Solu a pustis de sa liberatzione apo iscobertu in ue beniant leados cussos mortos, pro ite ddos aiat bìdidos cun is ogros mios ammuntonados in dae in antis de is furros pro ddos brusiare chi finas a tando no ischia chi esisterent. Cando is americanos ant liberadu su campu, medas de is cumpàngios mios subravìvidos, si sunt postos a cùrrere a s’amachiada iscudende•si a pitzu de su filu de ferru ispinosu collegadu a s’arta tensione: a su mancu chentu chimbanta si fiant mortos fulminados.

Cando m’aiant fatu presoneri pesaia 72 kg, cando so torradu lìberu, su 29 de abrile de su 1945, fia torradu a nde pesare 32. Portaia sa pedde ruja pro su fàmene e pitzigada a is ossos. A pustis de sa liberatzione non so torradu deretu a domo, ma m’ant poderadu in cuarantena pro pòdere torrare in transa. Difatis cussos meses de presonia m’aiant provadu meda e fìsicu miu non diat àere mai pòdidu afrontare in deretura su biàgiu pro contoniare a domo. So pòdidu torrare a Sardigna a pustis de unu mese. Su 5 de làmpadas de su 1945 apo imprassadu sa famìlia mia.

Deo e mugere mia amus tentu chimbe fìgios e medas nebodes, chi nos ant fatu colare sa vida cuntenta. Ma s’esperièntzia chi apo bìvidu in su campu de Dachau dda porto galu in intro e non m’apa a ismentigare sa timòria, su fàmene, su dolore e is patimentos chi apo passadu in cussu logu disumanu. A bias fìgios mios mi dimandaiant de sa presonia mia, ma in is ùrtimos annos ebbia apo cumentzadu a ddis contare de su chi apo bìvidu, ma sena ddis nàrrere totu totu.

Penso però chi siat dovere fàghere ischire a totus su chi est acontèssidu in Dachau, pro more chi su chi est sutzèdidu in cue non si torret a repìtere mai prus. Deo no apo a perdonare mai is nazistas pro su chi ant fatu a me e a medas cumpàngios meos de presonia, e creo chi pro totu su male chi ant fatu no apant pagadu comente diant àere merèssidu”.


Atividade realizada cun su contributu de sa Regione Sardigna – Imprentas 2020-2021. Lr 22/2018, art. 22
Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2020-2021. LR 22/2018, art. 22

Pro respùndere

Leave a Reply

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *

De lèghere

Atualidade

Unu cambiamentu istòricu pro sa sanidade in Itàlia. Diat pòdere arribbare cun sa riforma sustennida dae su ministru de sa Salude, Orazio Schillaci, e...

Sardos

Santuarista in sa basìlica de Santu Frantziscu in Assisi, traballeit pro sarvare sa vida de chentinas de ebreos

Atualidade

Su comunu de Ussassa, paris  cun su de Seui, ant pigadu parte a su bandu natzionale “Bici in comune”, cun su progetu intercomunale “De...

Atualidade

A pustis de in prus de oto dècadas de atividade, s’istatzione meteorològica de Cabu Bellavista, in sa costa de mare de Tortolì, at serradu....