Pro bi la pòdere sighire cun sa polìtitica linguìstica tocat in antis a faeddare de una chistione polìtica polìtica. Su mese de martzu de su 2012 s’Ucraina de Yanukovich e s’Unione europea isterreint un’acordu de iscàmbiu cummertziale, ma sa conditio sine qua non pro sa ratìfica sua fiant unas cantas riformas in contu de istadu de diritu. Cando chi s’Ucraina fiat incaminende·si·nche in cussa diretzione (custu est su contu), sa Rùssia, su mese de austu de s’annu a pustis, mudeit sas règulas doganales suas pro su chi pertocaiat sas mercantzias chi lompiant dae s’ex repùblica soviètica.
Sa mèngua de sa produtzione industriale pro more sas medidas moscovitas e sas rechestas europeas, prus cussas econòmicas chi non tziviles (cosa chi pertocaiat sas butzacas de is chi prus pagu podiant) cajoneint unu dietro front. Su 21 de santandria su guvernu emaneit unu decretu pro suspèndere sos preparativos pro sa firma de acordu cun s’Ue. Dae cue movent sas protestas contra a Yanukovich, sa fua sua, s’annessione de sa Crimea dae parte de sa Rùssia, sa crisi in sa làcana orientale cun sas repùblicas separatistas de su Donbass e, pro su chi nos pertocat, sa chistione linguìstica.
Su 23 de freàrgiu de su 2014, sa Rada (su parlamentu ucrainu) aproveit una norma pro abrogare sa lege Kivalov-Kolesnichenko giai mentovada, promulgada dae Yanukovich duos annos in antis. B’at de nàrrere chi su presidente ad interim Oleksandr Turchynov si refudeit de aprovare su testu abrogativu pedende de istèrrere una proposta de lege a tretu «cuntentare sos interessos de s’Ucraina orientale, de s’otzidentale, de totu sos grupos ètnicos e de totu sas minorias». Su presidente a pustis de Turchynov, est a nàrrere Petro Poroshenko, fadeit su matessi narende chi fiat unu «errore» du de nde «bogare s’istatus de limba regionale a su russu». Comente semus bidende sa cosa non cheret contada a sa grussera.
Reatziones bi nd’at àpidu fintzas in foras de Ucraina. Su Cussìgiu de Europa inviteit a is guvernantes de Kiev de rispetare sos diritos de sas minorias. Su Cummissàriu artu Osce pro sas minorias natzionales s’espresseit cun dudas timende abbolotos in su Paisu. Is ministros pro sos afàrios èsteros de Bulgaria e de Romania cunsidereint custu testu abrogativu comente «unu passu conca sa diretzione isballiada». Contràrios finamentas is ministros cun sa matessi dèlega in Grètzia e in Polònia. Non faeddemus de is guvernantes russos. Totu custu nos dat s’idea de cantu fiat dìliga sa chistione.
Poroshenko, de cada manera, pongeit sa firma, su 2019, a un’àtera lege. Fiat serrende·si sa legisladura sua: eletu su 2014 cun su 54% de sos votos, perdeit sas de chimbe annos a pustis contra a Zelensky. Custu otengeit su 73% de sos votos e parte manna de custos cunsensos beniant dae sas zonas russòfonas. Ite lege aiat promulgadu Poroshenko in antis de pèrdere contra a su presidente atuale? Sa 5670-d (“De sa garantzia de su funtzionamentu de sa limba ucraina comente limba de istadu”). Sa lege non pertocaiat sas comunicatzione privadas, nen sas funtziones religiosas. Sa regulamentatzione riguardaiat s’isfera pùblica.
Pro prima cosa sas àteras limbas perdeint s’istatus de regionale. De prus. Totu sas categorias de dipendentes, de funtzionàrios e de càrrigas pùblicas de istadu fiant obligadas a impreare s’ucrainu in s’esertzìtziu de sas funtziones issoro. Una fase de transitzione permitiat a chie si siat cursos de formatzione e in custos tres annos non fiant prevìdidas santziones amministrativas. Ma sa punna iat crara: ucrainizare s’isfera pùblica. Prus chi non complicada sa chistione in sas iscolas, cun sas minorias tuteladas petzi in sos primos livellos de istrutzione.
sighit
Prima parte
Segunda parte
Sa de tres partes
