Sighi∙nos

Salude, ite ses chirchende?

Chistiones de limba

Sa chistione linguìstica in Ucraina. Sa de tres partes

Sa lege Kivalov-Kolesnichenko. E in antis sa ratìfica de sa Carta europea

In antis de sa fine de s’Unione soviètica, s’Ucraina (o mègius, sa Repùblica sotzialista soviètica ucraina) teniat una lege in contu de limbas istèrrida su 1989, lege chi est intrada in vigore su 1 de ghennàrgiu de su 1991. Sa prima lege de s’Ucraina indipendente est petzi de su 2012: intitulada “De sos printzìpios de sa polìtica linguìstica istatale“, la promulgheit su presidente Viktor Yanukovych e est connota comente sa lege KivalovKolesnichenko (dae su nùmene de duos parlamentares de su Partidu de sas Regiones).

Custa lege serbiat a dare atuatzione a su detadu costitutzionale de su 1996 chi amus giai bidu: ucrainu limba de s’istadu ma garantidu s’isvilupu, sa tutela e sa libertade de impreu de su russu e de sas àteras limbas de sas minorias natzionales. Russu a banda, cales fiant custas minorias natzionales? Armenu, bielorussu, bùlgaru, caraimu, gagauzu, grecu, islovacu, krymchak, moldavu, polacu, romanì, rumenu, russinu, tàtaru de Crimea, tedescu, ungheresu, yiddish.

Sa lege Kivalov-Kolesnichenko teniat un’aplicatzione regionale e, cunforma a sos resurtados de su tzensimentu de su 2001, si fissaiat unu 10% pro sas limbas de minoria. Si una de custas limbas nche lompiat a custu 10% fiat in automàticu limba regionale. Cun unu lìmite gasi bassu, su russu fiat favoridu in 13 de 27 oblast’. Petzi in bator de custos 13 su russu nche barigaiat su 50%: sa tzitade a istatutu ispetziale de Sebastòpoli (90,6%), sa Repùblica autònoma de Crimea (77%), sas regiones de Donetsk (74,9%) e de Lugansk (68,8%).

Fatu fatu b’amus Zaporìgia (48,2%), Charkiv (44,3%), Odessa (41,9%), Dnipropetrovsk (32%), Mykolaiv (29,3%), sa tzitade a istatutu ispetziale de Kiev (25,3%), Cherson (24,9%), Sumy (15,6%), Chernihiv (10,3%). E sas àteras limbas? Pigheint s’istatus de limba regionale petzi s’ungheresu in sa Transcarpatzia (12,7%), su rumenu in s’oblast’ de Černivci (12%), su tàtaru in Crimea (11,4%). In pràtica sa sotziedade multilinguìstica ucraina privilegiait pro su prus su russu, a dannu de su matessi ucrainu, limba de s’istadu.

Sa rugrada de caminu non fiat fàtzile, cada mesura pro limitare su poderiu de su russu, comente sa artziare sa pertzentuale pro chi cussa limba esseret istada ufitziale-regionale in Donbass e in Crimea ebbia (+50%) fiat in automàticu una limitatzione pro s’ungheresu, su rumenu e su tàtaru in sos oblast’ mentovados in antis. Però est finamentas beru chi, pro su chi pertocat du tàtaru, chi su dannu mannu l’aiat fatu sa russificatzione (cun èsodos e deportatziones) acumprida in duas fases: cun sa conchista zarista de concruos de ‘700 e a pustis de sa segunda gherra mundiale, cun sos tàtaros acusados de àere collaboradu cun sos zaristas (chistione, custa, chi non podet èssere contada a minudu in custu logu e chi pertocat paritzos “pòpulos collaboratzionistas” in intro de s’Urss).

Advertisement. Scroll to continue reading.

Ma est beru finamentas chi de sas limbas mentovadas (armenu, bielorussu, bùlgaru, caraimu, gagauzu, grecu, islovacu, krymchak, moldavu, polacu, rom, rumenu, russinu, russu, tàtaru de Crimea, tedescu, ungheresu, yiddish) si podiat fàghere una distintzione interna, sende chi su bonu de custas apartenet a àteros istados e pagas ebbia sunt in perìgulu de si nche mòrrere. Duncas, amparare su tàtaru e su gagauzu no est sa matessi cosa de amparare su russu chi est limba egèmone in totu s’ispàtziu ex sovièticu. Su russu est una limba de minoràntzia in Ucraina, non de minoria. Sa diferèntzia est manna. E puru cando s’Ucraina ratificheit sa Carta europea de sas limbas (cosa chi s’Itàlia galu est a lu fàghere) fintzas sa limba de su Mosca otengeit tutela.

Est in custu cuntestu chi fintzas in intro de sas polìticas linguìsticas ucrainas acumpridas a pustis, pro cantu legìtimas, at postu raighinas una reatzione reatzionària, natzionalista cantu a sa russa. In cara de s’egemonia russa, a dolu mannu identificada cun su sovietismu, sas polìticas de ucrainizatzione (ukrainizacija) fiant prus serentes a sa dereta chi no a Lenin. De cussu Lenin cuntrastadu in forma cabale dae sos eredes de Bandera e dae sos incuilinos de su Cremlinu.

sighit

Prima parte
Segunda parte


Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018. Atividade realizada cun su contributu de sa Regione Sardigna – IMPRENTAS 2024-2025 LR 22/2018

Advertisement. Scroll to continue reading.

Iscrie·ti a CHIDA sa lìtera de novas de Istòrias

Tenìmus sos datos tuos privados e ddos impreamos isceti pro su servìtziu de sa lìtera de novas. Castia in sa pàgina ‘riservadesa’ pro nde ischìre de prus.

De lèghere

Itàlia

Segundu diversas testadas giornalìsticas, is sordados israelianos de s’Idf, a pustis de su servìtziu in is territòrios de Gaza, diant àere coladu in unas...

Cultura

Tzertos logos tenent un’arrastu marcadu a fundu, unu piessignu pròpiu chi faeddat pro mèdiu de s’istòria e sa cultura. Orgòsolo, cun sa memòria sua...

Atualidade

S’Ogiastra s’ammàniat a retzire sos biagiadores de su fèstival de su turismu responsàbile IT.A.CÀ, in programa dae su 13 a su 21 de cabudanni 2025....

Cultura

“E chie semus a beru? E chie est chi at detzididu de contare de nois su chi (fortzis) no est? Dae ue lòmpent is...