Comente sardos ischimus chi a s’afortimentu de sa limbas egèmones ebbia at currispostu e currispondet sa dialetizatzione de sa minoritària (e chi pro cussu est minorizada). Como, est beru chi s’istòria non cheret contada cun sos anèddotos, ma custu chi sighit podet agiudare. Cando s’Armada Ruja nch’intreit a su lager de Auschwitz, su 27 de ghennàrgiu de su 1945, su cumandante sovièticu Georgj Elisavetskj pensat chi cussos “ischèletros viventes” non cumprendent su “Seis lìberos” de sos sordados suos.
«Tando – narat su cumandante – comintzo a li faeddare in russu, in polacu, in tedescu e in dialetos ucrainos. Petzi a ùrtimu in yiddish». S’istòria contada dae su cumandante est prus manna e fintzas cummovente. Ma inoghe tocat a nde pigare cussu “dialetos ucrainos”. Unu pagu, fatas sas diferèntzias, comente cando nois naramus de faeddare in logudoresu, campidanesu, nugoresu etc. e no in sardu. Dialetos e non limba. Semper cun sas diferèntzias de sos cuntestos, comente s’italianizatzione at fatu su suo, fintzas sa russificatzione aiat fatu su suo.
Cun sos concruos de s’Urss e s’indipendèntzia de sas repùblicas, sa chistione de sas limbas torrat a essire campu. Narat Cristina Carpinelli de su CeSPI (Tzentru istùdios Problemas Internatzionales) e assotziada Aisseco (istùdios de istòria de s’Europa tzentrale e orientale) chi in s’ispàtziu post–sovièticu amus connotu tres orientamentos: su de sa Letònia fiat su prus «radicale»; su de sa Bielorùssia su prus «cunservadore»; su de s’Ucraina su prus «liberale». Bidemus·los.
«Sa Letònia aiat adotadu una polìtica linguìstica rigorosa pro afortire su lètone comente limba dominante, a tales chi si discriminaret a mannu sa limba minoritària russa. In Bielorùssia, s’artìculu 17 de sa Costitutzione, galu in vigore, previdiat chi sas limbas bielorussa e russa esserent ambas duas ufitziales. S’Ucraina si collocaiat a mesu tretu. S’Istadu, comente in Letònia, promoviat una polìtica linguìstica punnende a garantire a s’ucrainu su status de ùnica limba ufitziale. Ma in su matessi tempus, comente in Bielorùssia, garantiat a su russu una positzione de privilègiu sende issa s’ùnica de sas limbas de minoria natzionale mentovada in forma esplìtzita in sa Costitutzione».
Immaginemus·nos como de àere otènnidu nois s’indipendèntzia dae s’Itàlia. Ite assentu linguìsticu costitutzionale diamus chèrrere pigare? Cussu radicale lètone? Cussu cunservadore bielorussu? Cussu liberale ucrainu? Cun probabilidade manna, como e in astratu, diat pòdere bìnchere su de Minsk, sende chi s’indipendentismu sardu est italòfonu su bonu de sas bortas e sende chi in s’indipendentismu sardu (mancari cun bonas resones anti-Nato de partèntzia) prevalent sas positziones prus favorèvoles a s’interventu russu in Ucraina (e duncas a sa Bielorùssia de Lukašėnka). Forsis bidende in sas polìticas linguìsticas de Kiev una de sas cajones de sa crisi atuale.
Ma ite tràgiu ant àpidu custas polìticas linguìsticas in Ucraina? In antis de rispòndere a custa dimanda tocat de istèrrere in sa mesa unas cantas chistiones. Su russu comente limba franca de s’ispàtziu ex sovìeticu oe, e duncas lassende·nche a banda totu sas chistiones de sa russificatzione de sos tempos colados, no est una cosa de bìdere cun ogros tortos. E si gasi esseret sa matessi mirada la diamus dèvere àere pro s’inglesu in su Commonwealth. Ma àtera cosa est su fràigu de s’identidade natzionale e linguìstica de sos pòpulos. E su bielorussu in Bielorùssia – pro nàrrere – est in perìgulu de iscumpàrrere.
«Sos chi faeddant bielorussu non podent fàghere nudda – at naradu su presidente Lukašėnka – ca nudda de mannu podet èssere espressadu in bielorussu. Est una limba pòbera su bielorussu. Petzi duas limbas mannas b’at in su mundu: su russu e s’inglesu». Naradu custu abbaidemus a su chi ant fatu in Ucraina.
sighit
Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018. Atividade realizada cun su contributu de sa Regione Sardigna – IMPRENTAS 2024-2025 LR 22/2018
