Sighi∙nos

Salude, ite ses chirchende?

Atualidade

S’Epifania in Sardigna intre traditziones e modernidade

Oe, su 6 de ghennàrgiu, si festat sa Befana, unu personàgiu populare de s’Itàlia Tzentru-Setentrionale chi est divènnidu su sìmbulu de s’Epifania in Sardigna puru, mancari non tèngiat nudda e ite bìdere cun sa traditzione sarda. Difatis sas usùntzias istòricas e culturales antigas de custa die in s’Ìsula nostra contant un’istòria raighinada in sas tzelebratziones medievales e in sas traditziones catalanas.

In sardu, s’Epifania si narat in modos diversos: Pasca de sos Tres Res, Pasca de is Tres Urreis, Pasca de Strina. In sa Carta de Logu de Elianora de Arbaree, su còdighe legislativu de sa Sardigna giuigale de sa fine de su Treghentos, sa festividade benit mutida “Pasca Nunça”, chi bolet nàrrere “Pasca de s’annùntziu”. Su 6 de ghennàrgiu, difatis, si costumaiat a annuntziare in crèsia sas datas de sas festas chi non fiant acapiadas a una die prestabilida, comente sa Pasca Manna”.

Faeddu sìmile dd’agatamus in Baunei, “Pasca ‘e Nursi” e in Ollollai, in ue s’Epifania est connota comente “sa die ‘e sas nutzas”: in custa bidda, in s’antigu, in custa ocasione, sa die de sos Tres Res beniant fatos a ischire is isposos noos e sas cojas.

Ma su faeddu “Pasca Nùntzia” est acapiadu mescamente a sa lòmpida de sos Tres Res a Betlemme pro onorare su Pipiu Gesùs cun oro, intzensu e mirra. Su 6, duncas, est semper istada una die nòdida importante che a sa Pasca Manna etotu, comente dimustrant sas medas usàntzias tramandadas in diversas zonas de s’Ìsula. In Ogiastra, a esèmpiu, durante sas tzelebratziones de s’Epifania si costumaiat a ofèrrere pane, binu e ògiu, sìmbulos de bundàntzia e fide. In Tortolì, su merie de su 6 ghennàrgiu si faghiat una professone manna in sos caminos printzipales de sa tzitade cun s’istatudda de Pipiu Gesùs.

Ma sas traditziones s’Epifania sarda tenent medas assimbìgios cun sas de sa Catalugna, in ue sa festa de sos Tres Res est galu sentida meda. In Bartzellona o in Valèntzia sa festa cumintzat cun sa “Cabalgata de los Reyes Magos”, una professone chi agabbat cun s’intrega de pititos e istrinas a sos pitzinnos. Pro s’ocasione s’abrontat su “Roscòn de Reyes”, una turta cun nughe, mèndula e frùtora pabassada. A intro de sa turta benit “cuada” sa figura de unu re: chie l’agatat si narat chi at a tènnere bonasorte pro totu s’annu.

A sa matessi manera, in medas biddas de Sardigna si costumat a abrontare durches ispetziales chi regordant su “Roscón de Reyes” ispagnolu, comente contat Claudia Zedda in s’artìculu cosa sua “Epifania in Sardegna”: in Benetuti sa note de Annunou s’ammàniat “su Kàpidu ‘e s’annu” o “sas Fikkas”, est a nàrrere unu pane biancu chi si segat in conca de su prus piticu de sa famìlia su 6 de ghennàrgiu. Est presente unu pane particulare in Nule puru, in ue si faghet “sa pertusita” o “sa pertupita”, fintzas custa cun caràtere simbòlicu.

In unas cantas bidda Nord Sardigna, comente Itireddu, Otieri e S’Alighera, si sighint a osservare ritos ligados a sa figura de sos Tres Res: trumas de pitzocheddos e pitzocos colant in sas carrelas de sa bidda intonende cantzones traditzionales, retzende in donu durches, fruta e, a bortas, dinari puru. Dae custa traditzione in Itireddu nd’est nàschida una rassigna musicale famada meda, cramada “Cantigos de sos Tres Res”.

In Otieri, su sero de su 5 e de de su 6 de ghennàrgiu, trumas de giòvanos si giraiant sa bidda intonende su càntigu de sos Tres Res. Tocaiant is ghennas de sas domos e cando su mere dimandaiat chie esseret mutende, issos rispondiant: “A cantamus?”. Si lis donaiant su permissu de cantare, intonaiant custos veros:

A cantamus sos Tres Reses
Su Bambinu in basciu est postu,
In mesu ‘e sos animales,
Sos coros angelicales
Ischit mùsica an frommadu,
In Bellé Gesu est nadu.

Posca sos pitzocos sighiant cun àteros cantos de Nadale.

A ogna contu, sa figura de sa Befana, introduida in Sardigna in època fascista comente “Befana del Duce”, a bellu a bellu at remplasadu medas de sas traditziones antigas acapiadas a s’Epifania, fintzas pro more ca est divènnida una festa consumìstica comente a medas àteras. Oe, sa brùgia chi donat istrinas a sos pipios chi ant fatu a bonos e carbone a sos chi ant fatu a malos, est sa figura prus connota de custa festividade, a iscàpitu de Gasparru, Meltzioro e Baldassarru.


Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018. Atividade realizada cun su contributu de sa Regione Sardigna – IMPRENTAS 2024-2025 LR 22/2018

De lèghere

Atualidade

In sa ASL de su Campidanu mesanu unu laboratòriu isperimentale de istimulatzione cognitiva

Tzitades e biddas

S’antigu bardianu de su Supramonte  colossos de Europa pro devènnere s’Àrbore europeu de s’annu A pustis de àere conchistadu su tìtulu de Àrbore Italianu...

Atualidade

In su sequel de su contu de su «providentzialismu mìticu» b'est sa derrota de su pùblicu

Atualidade

Su nùmene de sa Costa Smeralda est ligadu a su de Karim Aga Khan. Su prìntzipe de sos musulmanos “ismailiti nizariti”, devènnidu imàm cando...