Archeologia, natura e traditziones s’aunint in unu progetu chi contat s’ànima de sa Sardigna in sardu e in italianu.
In su coro de sa Sardigna, su Sarcidanu e sa Barbàgia de Seulu arrimant unu patrimòniu ùnicu fatu de istòria, belleis naturalìsticas e testimonias archeològicas ispantois. Pro avalorare custa richesa, s’isportellu linguìsticu de Ìsili, comunu capufila de su progetu “Passillendi imparis, fueddendu in sardu”, at ammaniadu unu documentàriu promotzionale bilingue a tìtulu “Sarcidanu-Barbàgia de Seulu – Vìdeu de promotzione logus archeològicus, naturalìsticus e museus”.
Su progetu, finantziadu dae sa Regione Autònoma de sa Sardigna gràtzias a is fundos de sa lege 482/99 e sa LR 22/2018 pro s’annualidade TuLis 2023, at interessadu is comunos de Sàdili, Nuragus, Nuradda, Serri, Geroni, Stersili, Seulu e Biddanoa ‘e Tulu. Intre cabudanni e mese de Idas 2024 sunt istadas realizadas fatas ripresas e fotografias de is sitos archeològicos, naturalìsticos e de museos printzipales de su territòriu, cumentadas dae sa boghe s’archeòlogu Nicola Dessì, connotu meda pro is istùdios suos e pro is programas televisivos dedicados a sa Sardigna.
Cada comunu at contribuidu cun unu logu sìmbulu, chi arrichit su contu de unu territòriu istraordinàriu. Intre is prendas archeològicas presentes in su documentàriu agatamus su Santuàriu de Santa Vitòria de Serri, unu cumplessu de su 1600 a.C. chi includet unu putzu sacru, tèmpios e abitatziones a corte tzentrale. Custu giassu rapresentat unu logu de importu pro cumprèndere su cultu de is abbas e is ligàmenes cummertziales intre is Nuràgicos e pòpulos comente Etruscos, Fenìtzios e Tzipriotas, testimoniados dae is medas repertos votivos agatados.
Pro Stersili, imbetzes, est istadu seberadu su bidditzolu nuràgicu de Monte Nuxi, chi cunservat pinnetas, unu tèmpiu pro su cultu de is abbas e tres mitzas sagradas. Sa pinneta manna, posta in sa parte arta de su bidditzolu, cun pamentu impedradu e nitzos a muru, testimòniat s’importu rituale de s’abba, elementu tzentrale in s’ispiritualidade nuràgica.
Su Putzu Sacru de Coni, in Nuragus, rapresentat un’àteru esèmpiu istraordinàriu de architetura nuràgica. Iscobertu in su 1912, custu giassu custoit una tholos intata e at torradu unu bronzitu feminile connotu comente a “Sa Matriarca in pregadoria”, como costoidu a su Museu Archeològicu de Casteddu.
In Biddanoa ‘e Tulu, su Nuraxi Adoni si distinghet pro s’istrutura cumplessa sua, unu cuadrilobadu pesadu cun blocos de dolòmia e carcare. Acanta a sa turre tzentrale s’agatant una tzisterna pro s’abba e unu bidditzolu de pinnetas tzirculares, sinnu de s’evolutzione architetònica in su tempus.
Sa Sardigna, terra de bellesas naturales, arrimat in sa Barbàgia de Seulu, unas cantas prendas de cabbale. Sàdili, nòdidu comente “sa bidda de s’abba”, est famada prus che totu pro s’istrumpu de Santu Balentinu, ùnica ispèndula de abba de sa Sardigna chi s’agatat in intro de una bidda. Intre is àteras meravìllias naturales de su sartu sadilesu posca ddoe est Su Stampu de su Turnu e sa tzascada de S’Ortu de s’Ana, arta 30 metros.
Su parcu naturale de Funtana Is Arinus de Nuradda est un’òasi de paghe in ue s’abba dat vida a tzascadas, foghes e piscinas naturales. Custu logu est perfetu pro escursiones, trekking e pic-nic, gràtzias a istruturas atretzadas chi includent àreas pro campègiu e parchègios.
Fintzas is museos locales sunt unu pilastru de sa valorizatzione culturale. Su PARC de Geroni est unu tzentru de primore chi cumbinat archeologia e paleontologia, cun percursos didàticos adatos a totu is edades. Custu museu oferit unu biàgiu intre fòssiles ùnicos e manufatos nuràgicos, pùnicos e romanos, in prus acasàgiat su famadu Putzu de Santu Antine, su prus fungudu de s’Ìsula.
S’Ecomuseu de Seulu non si lìmitat a costoire memòria istòrica e traditziones locales, ma intregat fainas didàticas e bìsitas ghiadas pro esplorare s’ambiente naturale, sa geologia, sa botànica e is particularidades de su territòriu.
In fines, su Museu Marate’ de Ìsili, ùnicu Museu de su Ràmene in Sardigna, chi permit de fàghere unu biàgiu dèchidu in su mundu de is traditziones antigas de Ìsili, terra a làcana intre su sud de sa Sardigna e is Barbàgias. Acasagiadu in unu cunventu de su Setighentos de is Scolòpios, su museu tzèlebrat duos primores locales: sa traballadura de su ràmene e s’arte de su tessìngiu. Sa setzione dedicada a su ràmene donat sa possibilidade a su bisitadore de s’imbèrghere in is butegas de is raminàgios, cun is aianas originales. Sa tessidura, imbetzes, si partizt in duas àreas: una etnogràfica chi contat is pràticas e is sabidorias de is tessidoras sardas, e una artìstica chi esponet tapetes innovativos, cumbinende lana, filos de ràmene, oro e prata cun efetos cromàticos ispantosos.
Su documentàriu, chi at a èssere difùndidu in prataformas digitales, canales You Tube, retes sotziales, blog e giassos istitutzionales de is comunos, punnat a preservare e a tutelare sa limba sarda, ma fintzas a avalorare su patrimòniu archeològicu, culturale e naturalìsticu mannu de sa Sardigna.
Su documentàriu faghet a ddu bìdere in su canale You Tube “Totu in Sardu” e si podet fintzas iscarrigare sighende su custu acàpiu.
Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018. Atividade realizada cun su contributu de sa Regione Sardigna – IMPRENTAS 2024-2025 LR 22/2018
